Nieuwsberichten

Een dalende bodem en het watersysteem beïnvloeden elkaar. Maar in welke mate? Wat zijn de gevolgen? En wat is het handelingsperspectief? Meer kennis over bodembeweging leidt op de lange termijn tot betere maatschappelijke keuzes.

Lees meer: NKWK heeft ook aandacht voor bodemdaling.

De gevolgen van bodemdaling en funderingsproblemen voor de samenleving nemen steeds verder toe. Een miljoen woningeigenaren kan te maken krijgen met funderingsproblemen, overheden krijgen te maken met stijgende kosten voor onderhoud aan de infrastructuur en bodemdaling in de veenweidegebieden zorgt voor een flinke bijdrage aan de uitstoot van broeikasgassen. Er wordt al hard gewerkt aan oplossingen voor deze problemen, maar deze kennis bereikt nog onvoldoende mensen. Daarom richten we het Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen op en komt deze organisatie in de plaats van het huidige Nationaal Kenniscentrum Bodemdaling (NKB). De thema’s van het Kenniscentrum zijn onmisbaar en ondersteunend voor de realisatie en versnelling van diverse
rijksprogramma’s zoals de opgaven rondom woningbouw, klimaatverandering en energietransitie.

Fysieke locatie
De gemeenteraad van Gouda heeft woensdagavond 1 juni jl. de financiële middelen vrijgemaakt voor de aankoop van het Arti Legi gebouw aan de Markt in Gouda. Daarmee wordt met dit prachtige gebouw definitief de weg vrijgemaakt voor het nationale Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen. In de komende maanden wordt het Kenniscentrum verder ingericht. De opening staat gepland voor dit najaar.

Persbericht locatie nationaal Kenniscentrum bodemdaling en funderingen definitief

De Regio Deal bodemdaling Groene Hart met daarbinnen 28 projecten is al flink onderweg. Tot nu toe zijn in totaal acht projecten afgerond. Voor 2022 worden daar nog twaalf projecten bij. Voor de jaren 2023 en 2024 zijn dat nog vier voor elk jaar. Meer info: www.bodemdalingdebaas.nl.

Voor projectleiders binnen de Regio Deal worden bijeenkomsten georganiseerd om kennis en ervaring uit te wisselen. Na twee jaar van digitale sessies was er op 2 juni jl. een eerste fysiek Trefpunt en het was duidelijk dat dat echt meerwaarde heeft!. Het was fijn om elkaar weer fysiek te zien, te spreken, ervaringen uit te wisselen en projecten daadwerkelijk in praktijk te zien. Hiermee houden we bodemdaling op de kaart, elkaar goed op de hoogte en wordt kennis en ervaring ook voor de toekomst geborgd door het delen van kennis en verhalen voor iedereen die ermee te maken heeft. Het trefpunt is goed bezocht door projectleiders, beleidsmedewerkers en de onderzoekers. Ook wethouder Michel Klijmij-Van der Laan sloot aan als bestuurlijk voorzitter van de Regio Deal. Hij ging naast het programma ook in op de Novex-brief van minister Hugo de Jonge (over ruimte en woningen), waar bodemdaling nu ook een flink aantal keer wordt genoemd. En uiteraard noemde hij het nieuwe Kenniscentrum Bodemdaling en Fundering dat in het Arti Legi gebouw in Gouda gehuisvest gaat worden.

Meer weten over de excursies? Toolbox Bodemdaling in Steden; Meten en monitoren van bodemdaling en Proeftuin Krimpenerwaard (Veenverrijking met klei en Mijn Koers).

Toolbox Bodemdaling in Steden
In Gouda waren de gevolgen van toenemende hoogteverschillen door bodemdaling voor het erfgoed én de inrichting van de openbare ruimte goed zien. Hoe gaan we daar mee om, nu en in de toekomst? Het gerenommeerde landschapsarchitectenbureau De Urbanisten uit Rotterdam heeft opties uitgewerkt. Op vier locaties beoordeelden we deze samen. Het tweede thema dat aan de orde kwam is een structurele aanpak van riolering op privéterrein in het licht van de klimaatverandering en de complexe eigendomsverhoudingen in de binnenstad. Welke rol moet de gemeente pakken?
Deze excursie werd gegeven door Luuk Jacobs (Gemeente Gouda) en Robert van Cleef (Kennisprogramma Bodemdaling). https://bodemdalingdebaas.nl/projecten/stad/toolbox-bodemdaling-historische-steden

Meten en monitoren van bodemdaling
Bodemdalingen en -bewegingen exact volgen en de oorzaken ervan kunnen achterhalen is belangrijk. Ook voor het doen van betrouwbare voorspellingen. In deze excursie werd een bezoek gebracht aan 1 van de 6 meetlocaties van het project “Bodemdaling in kaart en kijken in de bodem”. Op de locatie is onder andere een extensometer geïnstalleerd. Daarmee wordt de bijdrage van verschillende processen vastgesteld door op verschillende diepten met sensoren de verticale bodembeweging te meten. Het geeft antwoorden op vragen als: waar vindt de bodemdaling plaats, hoe snel gaat het en verloopt het constant in tijd en locatie. Ook wordt duidelijk wat de invloed is van weer en klimaat, van het landgebruik en van verschillen in grondwaterpeilbeheer. Met deze data krijgt men in het Groene Hart veel meer inzicht in effecten op bodembewegingen en kan er draagvlak gecreëerd worden voor te nemen bestuurlijke maatregelen.

Deze excursie werd gegeven door Saskia Hommes en Sanneke van Asselen van Deltares. https://bodemdalingdebaas.nl/projecten/kennisontwikkeling/bodemdaling-in-kaart-en-kijken-in-de-bodem-meten

Proeftuin Krimpenerwaard
Deze excursie bestond uit twee delen:
Veenverrijking met klei.
Bij deze excursie werd een melkveehouderij bezocht om te laten zien hoe de proef werkt om klei in de veenbodem aan te brengen. Dit is een manier om op veengrond bodemdaling en uitstoot van CO2 te beperken. Bovendien kan het ook helpen om een stevigere bodem te krijgen, die minder gevoelig is voor vertrapping door de koeien of schade door het rijden met machines. In de proeftuin wordt geprobeerd de antwoorden te zoeken met betrekking tot de werking, beschikking, toepasbaarheid en verwerking van klei in veenbodems.

Deze excursie werd gegeven door Maaike van Agtmaal van Louis Bolk Instituut. https://proeftuinkrimpenerwaard.nl/veenverrijking-met-klei/

Mijn Koers
René Schepers vertelde op inspirerende wijze over het Mijn Koers-traject en hoe dit werkt in de praktijk. De belangrijkste boodschap die hij meegeeft aan de groep is: investeer in het leggen van oprechte verbindingen, creëer gemeenschapszin of iets eenvoudiger gezegd, maak het leuk en maak de weg vrij voor creativiteit!

Mijn Koers is een traject waarin agrarische ondernemers nadenken over hun eigen koers, in het licht van de veranderende omstandigheden. Ondernemers kijken daarbij naar wat bij hun past, waar kansen liggen en ook naar manieren om zich aan te passen aan de maatschappelijke opgeven en omstandigheden. Op dit moment wordt gekeken hoe de aanpak van Mijn Koers ook is in te passen in gebiedsprocessen, zodat agrarische ondernemers beter kunnen participeren in de gebiedsprocessen. Er is ook een boekje gemaakt met Mijn Koers lessen voor de erfbetreders. Deze excursie werd gegeven door René Schepers van Schepers Adviseurs. https://proeftuinkrimpenerwaard.nl/mijnkoers/

Het project Toolbox Bodemdaling in Steden helpt professionals die werken aan oplossingen voor bodemdaling. We organiseren tot de zomer van 2022 bijeenkomsten, voeren onderzoek uit en ontwikkelen concrete Tools op 6 thema’s. In deze nieuwsbrief lichten we het themaspoor Rechten en Plichten eruit. In de praktijk vragen belanghebbenden zich al snel af hoe zij zelf – maar zeker ook die andere belanghebbenden – juridisch in een bodemdalingsvraag zitten. Wie staat er in welke situatie aan de lat voor wat? Tijd om deze mensen juridisch op pad te helpen.

Juridisch kader bodemdaling eenvoudig ontsloten
Een belangrijk element in het omgaan met bodemdaling is het juridisch kader. Bodemdaling en de aanpak ervan kan vergaande consequenties hebben voor met name gemeenten, waterschappen en particulieren. Zij willen weten wat de taken en verantwoordelijkheden zijn van hen zelf en die van anderen. Wie draait er op voor door bodemdaling ontstane schade en wat is er juridisch nodig als er maatregelen worden genomen om de nadelige gevolgen van bodemdaling zoveel mogelijk te verhelpen of te voorkomen.

In het juridische spoor ‘Rechen en Plichten’van de  Toolbox Bodemdaling in Steden worden de algemene lijnen van het juridisch kader van bodemdaling beschreven. Deze kennis wordt op relatief eenvoudige wijze en op een visueel aantrekkelijke manier gepresenteerd.  De doelgroepen moeten snel geholpen zijn met het beeld op hoofdlijnen. In het themapoor worden drie opeenvolgende elementen belicht:

Schade als vertrekpunt
Startpunt voor inzicht in het juridisch kader is de schade door bodemdaling. In de praktijk gaat dat om:
1. Schade door wateroverlast (grond-, hemel- en oppervlaktewater);
2. Schade door watertekort/droogte (grondwateronderlast);
3. Schade aan boven- en ondergrondse infrastructuur;
4. Schade aan panden.

Taken en verantwoordelijkheden per beleidsdomein
Vervolgens wordt een uitgebreid juridisch overzicht gepresenteerd. In toegankelijke tabellen worden de taken en verantwoordelijkheden uitgewerkt van particuliere eigenaren, gemeente en waterschap.  Deze uitwerking vindt plaats op de drie meest relevante beleidsdomeinen:

1. Water- en bodembeheer;
2. Ruimtelijke ordening en inrichting van de bestaande particuliere en openbare ruimte;
3. Bouwen en wonen en inrichting van de particuliere en openbare ruimte bij nieuwbouw.

Juridisch kader per maatregel
Het overzicht van taken en verantwoordelijkheden vormt vervolgens de basis voor de beschrijving van de juridische verplichtingen en aandachtspunten die aan de orde zijn bij het (willen) treffen van concrete maatregelen om de gevolgen van bodemdaling te verhelpen of zelfs te voorkomen. In het onderzoek worden de volgende vijf maatregelen bij de juridische kop gepakt:

1. Aanleg DIT-riolering;
2. Ophogen straten/wegen;
3. Funderingsherstel woningen;
4. Leidingen in particuliere gronden herstellen;
5. Meenemen bodemdalingsaspect bij nieuwbouwprojecten.

Natuurlijk zijn er nog meer maatregelen denkbaar, maar dit zijn vijf in de praktijk veelkomende maatregelen.

Gebruikers zullen met de eenvoudig te ontsluiten juridische kennis hun voordeel kunnen doen om snel de juridische vertrekpositie te kunnen inschatten. Natuurlijk is iedere situatie uniek en zal voor een compleet juridisch beeld per situatie beoordeeld moeten worden welke juridische analyse nodig is.

Voor meer informatioe over dit themaspoor kunt u contact opnemen met Frederique Minderhoud (FloLegal: frederique@flolegal.nl) of Peter de Putter (Sterk Consulting: pdeputter@sterkconsulting.nl).

De 20-jarige Loïs Besselink zit in het derde jaar van de opleiding Klimaat en Management aan Hogeschool Saxion in Deventer. Deze opleiding is een studieroute binnen de opleiding Ruimtelijke Ontwikkeling. In de eerste twee jaar werk je samen met de studieroutes Bestuurskunde, Ruimtelijke Ordening & Planologie en Stedenbouwkundig Ontwerpen. Hierdoor leer je samenwerken in een multidisciplinair team aan projecten. Eind januari heeft zij haar stage succesvol afgerond bij het Ingenieursbureau van gemeente Amsterdam, waarbij zij zich voornamelijk heeft beziggehouden met bodemdaling.

Hoe ben je tot je stage gekomen?
“In het derde jaar van de opleiding is het de bedoeling dat je een half jaar stage loopt. De andere helft van het schooljaar volg je een minor. Via school kreeg ik een vacature doorgestuurd voor een stage bij gemeente Rotterdam om met bodemdaling aan de slag te gaan. In de eerste twee jaar van mijn opleiding ben ik voornamelijk bezig geweest met klimaatadaptatie, energietransitie en circulaire economie. Omdat ik nog niet bekend was met bodemdaling, leek een stage mij een mooie uitdaging om er meer over te leren”, zegt Loïs enthousiast.
“Uiteindelijk kreeg ik een bericht van mijn stagebegeleider, Martine Coevert dat zij een nieuwe baan had aanvaard bij gemeente Amsterdam en of ik als stagiaire met haar mee wilde gaan. Dat heb ik gedaan en ben voor een half jaar werkzaam geweest bij team Water, Groen en Milieu binnen het Ingenieursbureau”, vervolgt Loïs.

Stageopdrachten
Loïs koos voor een meeloopstage in plaats van een onderzoekstage, om zoveel mogelijk informatie te krijgen van collega’s en voor de afwisseling in de stage. Amsterdam is een stad met veel dynamiek en de gemeentelijke organisatie is daar een afspiegeling van. Complexe stedelijke opgaven, waaronder bodemdaling, zullen in de nabije toekomst veel aandacht vragen.
“Ik ben begonnen met een startopdracht bodemdaling waarin ik kennis heb gemaakt met bodemdaling en funderingsproblematiek en waarmee ik een ‘basis’ heb gelegd wat betreft mijn kennis rondom bodemdaling. Ik ben daarnaast aanwezig geweest bij overleggen over de ondergrond en ik ben betrokken geweest bij het Koppelkansen traject binnen gemeente Amsterdam waarin wordt gekeken hoe de grote stedelijke opgaves in Amsterdam integraal aangepakt kunnen worden. Ook heb ik een klein onderzoek uitgevoerd naar bodemdaling en klimaatadaptatie”, zegt Loïs trots.

Deelexpeditie IBOR Coaching
Binnen de deelexpeditie IBOR (Integraal Beheer Openbare Ruimte) Coaching wordt gewerkt aan een stappenplan dat als doel heeft om bodemdaling binnen gemeentelijk beleid te kunnen verankeren. Samen met Arend van Woerden (Sweco) en Martine Coevert (gemeente Amsterdam) heeft zij hier ook tijdens haar stage aan gewerkt. De deelexpeditie toetst de (deel)producten met verschillende gemeentes. Er hebben al een aantal sessies plaatsgevonden. Tijdens deze sessies wordt feedback gegeven op de documenten.
Tijdens één van de sessies is benoemd dat het voor een thema als klimaatadaptatie makkelijker is om beleid te maken als gemeente, omdat daar al veel middelen (kennis, financiën) voor beschikbaar zijn. “Ik vond dit erg interessant, omdat ik benieuwd ben wat het voor gemeenten kan betekenen als dit ook voor bodemdaling doorgevoerd zou worden. Deze deelexpeditie kan daarbij helpen om concrete handvatten te bieden voor gemeenten om aan de slag te gaan met de aanpak van bodemdaling”, vervolgt Loïs.
De deelexpeditie is nog niet afgerond. Ik heb twee documenten opgeleverd voor de deelexpeditie. Het eerste is het Urgentiedocument bodemdaling waarin kort wordt beschreven wat bodemdaling precies is en waarom het een urgent probleem is. Daarnaast heb ik gewerkt aan de Bibliotheek IBOR Coaching. Dat is een verzameling van verschillende bodemdalingsdocumenten, die variëren van presentaties tot aan juridische documenten. Deze Bibliotheek dient als inspiratie voor gemeentes om bijvoorbeeld een Plan van Aanpak Bodemdaling te kunnen schrijven. Het volledige stappenplan zal later dit jaar worden opgeleverd. “Ik ben benieuwd naar de resultaten!” Meer informatie over deze deelexpeditie

Het Omslagpuntenonderzoek
Het Omslagpuntenonderzoek, ook een onderdeel van de stage van Loïs, is een onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Amsterdam in samenwerking met Deltares en Waternet. Er zijn vijf pilotgebieden uitgekozen en onderzocht op basis van onder andere bouwjaar en problematiek. Het Omslagpuntenonderzoek heeft tot meerdere inzichten geleid wat betreft de schade door bodemdaling in vijf pilotgebieden: Tuindorp Oostzaan-oost (Amsterdam Noord), Terrasdorp, Transvaalbuurt, Helmersbuurt (bij het Vondelpark) en het Krulslaplantsoen (Amsterdam Zuidoost). Het definitieve rapport zal in maart 2022 worden opgeleverd en daarin zijn de volledige onderzoeksresultaten opgenomen. “Opvallend is dat bodemdaling in Amsterdam Noord relatief gering is, maar de schade is groot. De Helmersbuurt wordt sterk beïnvloed door de grondwaterstand van het Vondelpark. Over het algemeen is de schade per gebied verschillend. Ook de oplossingsrichtingen zijn voor elk gebied anders, omdat er per gebied andere factoren van invloed zijn”, zegt Loïs.

 Bodemdaling in Amsterdam
In Amsterdam zijn enkele onderzoeken uitgevoerd, maar niet specifiek gericht op bodemdaling in bebouwd gebied. Het is bekend dat de stadsparken wegzakken tot het punt dat er bomen worden gefundeerd, omdat het anders te onveilig wordt. De kennis over bodemdaling in Amsterdam is nu heel versnipperd. Een Omslagpuntenonderzoek brengt in beeld wie in welk gebied verantwoordelijk is en hoe de gemeente zich verder kan organiseren omtrent bodemdaling. De resultaten van het Omslagpuntenonderzoek zullen deels bepalen hoe de aanpak van bodemdaling verder gaat. “Ik verwacht dat er meer onderzoeken uitgevoerd zullen worden om meer kennis te krijgen over bodemdaling in het stedelijk gebied van Amsterdam. Het is belangrijk om politieke urgentie te krijgen rondom bodemdaling. De onderzoeksresultaten zullen gebruikt worden om de urgentie te benadrukken.”, vervolgt Lois.

Wat zijn je toekomstplannen? Ga je verder met bodemdaling?
“Over een week vertrek ik naar Zuid-Korea om aan het tweede deel van mijn derde jaar Klimaat en Management te beginnen. Ik ga hier een minor volgen in Seoel. In september 2022 begin ik aan mijn laatste jaar en ga ik afstuderen. Om heel eerlijk te zijn weet ik nog niet wat ik ga doen en of ik verder ga met bodemdaling. Ik ben nieuwsgierig naar veel verschillende thema’s. Ik vind bijvoorbeeld de maatschappelijke effecten van klimaatverandering erg interessant. Thema’s zoals klimaatadaptatie en circulaire economie lijken mij ook erg interessante thema’s om verder op in te gaan tijdens een afstudeerstage”, zegt Lois enthousiast.
“Mijn stage bij gemeente Amsterdam heeft veel betekent voor mijn professionele ontwikkeling. Ik heb binnen een korte tijd enorm veel geleerd over bodemdaling. Dit komt voor een groot deel door mijn stagebegeleider Martine Coevert, van wie ik veel heb kunnen leren. Een enthousiaste stagebegeleider maakt de stage toch een stukje leuker! Ik ben benieuwd naar het vervolg van bodemdaling in gemeente Amsterdam en de rest van Nederland,” sluit Lois af.

Kunnen teelten als lisdodde en riet een positieve impuls geven aan de toekomst van de veenweiden en de bouwsector? Volgens Livio Bod, commercieel projectleider natte teelten wel: “Deze natte teelten doen het goed bij een hogere grondwaterstand- een belangrijke maatregel om bodemdaling en CO2 uitstoot te remmen- én hebben hoogwaardige toepassingsmogelijkheden voor bouw- en isolatiemateriaal. Een kans voor de bouwsector om invulling te geven aan de opgave meer duurzame materialen te gebruiken.” De interesse is er en recent onderzoek naar markt- en ketenvorming laat zien dat er economische perspectieven zijn voor gewassen met weinig bewerkingsstappen en bekende producttoepassingen. “Kijk naar de onderzoeksresultaten met lisdodde-isolatieplaten in een Schoonhovens’ appartementencomplex. Die zijn positief en geven aanleiding om door te pakken.”

Lees meer……

Op 18 november 2021 vond ons jaarlijkse Nationaal Congres Bodemdaling plaats in Leeuwarden. Het congres was zowel fysiek (uiteraard met in acht neming van alle coronamaatregelen) als online te volgen. Met ruim 100 aanwezigen en 110 online deelnemers namen we, onder leiding van klimaatdeskundige en dagvoorzitter Helga van Leur, de huidige stand van zaken onder de loep. Lees meer…

foto: Vincent Basler

Bodemdalingselfstedentocht
Tijdens het Nationaal Congres Bodemdaling van 18 november jl. organiseerde het NKB de bodemdalingselfstedentocht! Deelnemers konden meedoen aan een tocht langs de elf Friese steden met de opwarmvragen, kluunvragen en de eindsprint. Aan het slot kon de deelnamekaart gestempeld worden en daarbij stond koek & zopie klaar voor onderweg naar huis. Er werd zowel online als fysiek enthousiast meegedaan met de tocht en we zagen veel goede antwoorden!
Heel wat deelnemers gingen bij Sneek het wak in met de stelling:
“Veenafbraak is de belangrijkste oorzaak van de verzakking van wegen in de veenweidegebieden”. Deze stelling is niet juist.
De verzakking van wegen in veenweidegebied is vooral een gevolg van de slapheid van de bodem (anders gezegd een gebrek aan draagkracht) in combinatie met de belasting van de bodem door het gewicht van de weg, de wegfundering (vaak zand) en door het verkeer. Dit type bodemdaling in bebouwd gebied, als gevolg van belasting, wordt zetting genoemd. De processen van bodemdaling in bebouwd en in landelijk gebied worden regelmatig aan elkaar gekoppeld maar staan los van elkaar. De waterpeilen in het landelijk gebied zijn er niet de oorzaak van dat zetting optreedt in bebouwd gebied.
Wilt u hier meer over weten? Bekijk dan de Q&A van het NKB