Landelijk gebied: uitdagingen en oplossingen

Certificering is bedoeld voor bedrijven die regelmatig het werk doen waarvoor ze gecertificeerd zijn Drainagebedrijven kunnen de certificering aanvragen voor de aanleg van waterinfiltratiesystemen. Certificering vindt plaats per bedrijf (dus niet per project). Een loonwerker zou eventueel certificering voor nazorg van infiltratiesystemen aan kunnen vragen. Bekijk voor meer informatie het webinar KIWA-richtlijn voor aanleg waterinfiltratiesystemen van 17-5-2021: https://www.youtube.com/watch?v=VHMPddaVLaE

Ja er is een richtlijn. Deze is hier te vinden: https://www.kennisprogrammabodemdaling.nl/home/wp-content/uploads/2021/05/2021-11b_BRL1411-vastgesteld_2021-03-19.pdf

Bedrijven die voldoen aan de richtlijn kunnen zich laten certificeren. Bekijk voor meer informatie het webinar KIWA-richtlijn voor aanleg waterinfiltratiesystemen van 17-5-2021: https://www.youtube.com/watch?v=VHMPddaVLaE

Veenbodemdaling in het landelijk gebied heeft verschillende gevolgen. Doordat de bodem daalt en veenweiden steeds lager komen te liggen, kunnen er problemen ontstaan in het waterbeheer. Door toenemende hoogteverschillen wordt het moeilijker om het water in hooggelegen gebieden op peil te houden; water lekt via de bodem weg naar lager gelegen gebieden. Daardoor kan in hoger gelegen (natuur)gebieden verdroging optreden. 
Een ander probleem kan kwel zijn. Wanneer de bodem van een gebied ver gedaald is ten opzichte van de omgeving kan er kwel optreden. Grondwater komt dan omhoog doordat de druk vanuit de omgeving toeneemt. Dat kan leiden tot wellen (natte plekken) in het land en het opbarsten van slootbodems. De extra aanvoer van water door kwel zorgt voor hogere bemalingskosten. Dit probleem doet zich vooral voor in droogmakerijen waar het veen (grotendeels) is weggegraven voor de winning van brandstof en die daardoor meters lager liggen dan de omgeving. 
Een ander belangrijk aspect van veenbodemdaling in landelijk gebied is dat er bij de veenafbraak het broeikasgasgas CO₂ vrijkomt. Door het onttrekken van water aan de bodem komt de veengrond in contact komt met zuurstof en oxideert het veen. Daarbij wordt de organische stof omgezet in koolstofdioxide (CO₂).  De uitstoot van CO₂ heeft effect op het klimaat. Uit veen kan ook methaan of moerasgas (CH₄) vrijkomen. Dat gebeurt juist onder zuurstofloze omstandigheden. Ook lachgas (N₂O) kan onder invloed van verschillende factoren vrijkomen. 
Bodemdaling kan, vooral door zetting, leiden tot problemen met infrastructuur. Doordat wegen, kabels en leidingen zakken, kan er schade ontstaan aan wegen en treden er problemen op zoals leidingbreuken. Daarnaast kan in landelijk gebied de bedrijfsvoering voor agrariërs lijden onder de gevolgen van veenbodemdaling. Wanneer opbarsting of wellen optreedt vermindert de productiviteit en betreedbaarheid van gronden en ook de waterkwaliteit kan achteruit gaan. In extreme gevallen zullen agrariërs op zoek moeten naar alternatieve vormen van bedrijfsvoering zoals natte teelten

Door het onttrekken van water aan de bodem komt de veengrond in contact met zuurstof en oxideert het veen. Dit is een biologisch proces waarbij de organische stof door bodemleven wordt omgezet in koolstofdioxide (CO₂).  Deze uitstoot van CO₂ heeft effect op het klimaat. Uit veen kan daarnaast ook methaan of moerasgas (CH₄) vrijkomen. Dat gebeurt juist onder zuurstofloze omstandigheden. Ook het broeikasgas lachgas (N₂O) kan onder invloed van verschillende factoren vrijkomen. 
Lachgas en methaan zijn nog veel schadelijker voor het milieu dan CO₂. De broeikasgassen worden uitgedrukt in CO₂-equivalent (CO₂-eq). Dit is een meeteenheid die gebruikt wordt om het opwarmend vermogen (‘global warming potential’) van broeikasgassen weer te geven. In deze methode wordt is CO₂ het referentiegas, waartegen andere broeikasgassen gemeten worden. Aangenomen wordt dat bij eenzelfde hoeveelheid gas het opwarmend vermogen van CH₄ 25 keer hoger is dan dat van CO₂. 1 ton CH₄ is dan gelijk aan met 25 ton CO₂-equivalenten.
Wat de exacte huidige uitstoot is en welke factoren daarop van invloed zijn is nog niet duidelijk. Wel is in het Klimaatakkoord afgesproken dat de veengebieden voor 2030 1 Megaton CO₂-ton uitstoot moeten reduceren. Met het oog daarop is er in 2019 een landelijk onderzoek gestart naar de uitstoot van broeikasgassen uit veenbodems: het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV). Hierin wordt onderzocht wat de huidige broeikasgasuitstoot uit verschillende veenbodems is en welk effect verschillende maatregelen tegen veenafbraak hebben op de uitstoot. Op basis daarvan zal in kaart worden gebracht hoe er voor de toekomst betere voorspellingen gedaan kunnen worden over broeikasgasemissies uit veen. Meer informatie over het NOBV is te vinden in de factsheet van het Onderzoeksprogramma. 
Bodemdaling leidt dus tot broeikasgasemissies, wat bijdraagt aan klimaatverandering. Omgekeerd kan klimaatverandering ook de bodemdaling versterken. Veenafbraak verloopt sneller bij hogere temperaturen. In periodes van extreme droogte zal de grondwaterstand nog verder zakken, wat weer tot meer veenafbraak kan leiden. Maatregelen om bodemdaling te beperken door vernatting vragen juist meer water. Extremen in droogte en temperatuur als gevolg van klimaatverandering kunnen de effectiviteit van maatregelen dus juist tegengaan.

Er wordt veel onderzoek gedaan naar maatregelen om bodemdaling te remmen of te stoppen. Het vernatten van de bodem remt de bodemdaling en kan bij extreme vernatting de bodemdaling stoppen omdat er dan geen oxidatie meer plaatsvindt. Een negatief effect daarvan kan zijn dat de methaanemissie toeneemt. Dit is een van de aspecten die onderzocht wordt in het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV). Meer informatie hierover is te vinden in de factsheet van het NOBV.
Extreme vernatting van de bodem kan bodemdaling stoppen, maar maakt ook de huidige landbouw onmogelijk. Het biedt echter wel mogelijkheden voor andere vormen van landbouw zoals natte teelten. De ontwikkeling daarvan staat echter nog in de kinderschoenen. Meer informatie daarover is te vinden in de factsheet van de deelexpeditie Natte teelten.

In het landelijk gebied kunnen waterinfiltratiesystemen helpen om de grondwaterstand te verhogen waardoor bodemdaling door veenafbraak geremd wordt. Daardoor kan het huidige landgebruik in stand blijven. Meer informatie hierover is te vinden in de factsheet Onderwater- en drukdrainage. Daarnaast lopen er onderzoeken met natte teelten: gewassen die onder natte omstandigheden goed groeien. De ontwikkeling daarvan staat echter nog in de kinderschoenen. Meer informatie hierover is te vinden in de factsheet Natte teelten. Ook het verhogen van slootpeilen of het realiseren van natte natuur zijn maatregelen. Naast vernatting wordt het toevoegen van klei aan de veenbodem onderzocht als maatregel die veenafbraak afremt. Ook in de bedrijfsvoering wordt gezocht naar maatregelen, bijvoorbeeld andere grassoorten zodat er een stevigere grasmat ontstaat, of lichtere koeien. 

Natte teelten zijn gewassen die onder natte omstandigheden goed groeien. Doordat er geen of minder water aan de bodem onttrokken hoeft te worden kan bodemdaling worden geremd. De bekendste natte teelten waarmee proeven naar het remmen van bodemdaling worden gedaan zijn Azolla, lisdodde en cranberry. Meer informatie over natte teelten is te vinden in de factsheet Natte teelten.  

Bij waterinfiltratiesystemen worden er evenwijdige geperforeerde buizen (drainagebuizen) in de bodem aangebracht die onder slootpeil in de sloot uitkomen. De buizen zijn bedoeld voor infiltratie in droge periodes. In natte periodes werken de drainerend. Daardoor is er meer invloed op de grondwaterstand waardoor bodemdaling kan worden tegengegaan. Meer informatie over waterinfiltratiesystemen is te vinden in de factsheet Onderwater- en drukdrainage.  

De ondergrond in veenweidegebied is niet overal hetzelfde. Er zijn verschillende veensoorten met eigen kenmerken en verschillende laagdiktes. Daarnaast verschillen ook de grondwaterstanden in de polders en binnen de veenweideregio’s van elkaar. In verschillende veenweidegebieden is onderwaterdrainage aangelegd en wordt onderzoek gedaan naar de werking ervan. Een recent onderzoeksrapport over meetresultaten (sept 2021) bij 8 Friese boeren laat zien dat onderwaterdrainage daar in de periode van 2017-2021 niet bijdroeg aan de vermindering van CO₂-emissies. Dat onderwaterdrainage niet leidt tot minder CO2-uitstoot in het veenweidegebied klopt echter niet voor de westelijke veenweiden. Proeven in deze gebieden laten wel effect zien. Waardoor komt nu dat verschil? In de Friese veenweiden is de grondwaterstand dieper dan elders. Het opzetten van het grondwaterpeil in de diepere lagen van de bodem heeft minder invloed op het beperken van de CO2-uitstoot omdat de veenafbraakprocessen zich meer in de ondiepe lagen van de bodem afspelen. Naast de grondwaterstand zouden bovendien ook andere variabelen een rol kunnen spelen bij (het gebrek aan) effectiviteit. Denk hierbij aan de toegepaste drainafstand, de pompen die het water onder druk in de buizen pompen, hogere slootpeilen dan de in Friesland toegepaste 60 cm onder maaiveld en een andere samenstelling van het veen. Afhankelijk van de grondwaterstand en van de andere genoemde factoren zou onderwaterdrainage wel een effectieve maatregel kunnen zijn.